Siegfried Sassoon

Vanwaar die fascinatie met de Eerste Wereldoorlog?

Ik kan het niet met absolute zekerheid zeggen. Misschien is het deels een tegendraadse reactie, omdat je in het Nederland van de jaren zestig opgroeide met de Tweede Wereldoorlog, en je alleen vanwege de naam wist dat er ook een Eerste geweest moest zijn.
Ik weet alleen dat het is begonnen in 1980, toen ik in Amsterdam Engels ging studeren en bij de Slegte voor een paar gulden de eerste twee delen van Siegfried Sassoons Sherston-trilogie kocht. Vooral het eerste deel, Memoirs of a Fox-Hunting Man (verschenen in 1928), waarin Sassoon een diepe weemoed voor een verloren jeugd koppelt aan een nog veel diepere weemoed voor een verloren wereld, maakte diepe indruk. Ik realiseerde me toen dat de Great War in Engeland diepe sporen had getrokken, het was een breukvlak zoals de Tweede Wereldoorlog dat in Nederland was geweest: vanuit cultuuroogpunt laat het Nederlandse ‘40-‘45 zich in het Engels het best vertalen met ‘14-‘18. Later kwamen daar nog andere aspecten bij: de Tweede Wereldoorlog is zo gepland, zo ideologisch en moreel zo makkelijk te duiden als een strijd tussen goed en kwaad. In vergelijking daarmee is de Eerste een groot, complex ongeluk, waar Europa inrolde zonder dat zelfs de eerstverantwoordelijke machthebbers hem zo hadden voorzien of bedoeld. De vergelijking tussen de aanstichters Adolf Hitler en Gavrilo Princip zegt wat dat betreft genoeg: de een de geestelijke vader die een groot land bestierde en een geïnstitutionaliseerde ideologie beheerste, de ander een nationalistische heethoofd zonder enig benul van de grote wereld, een onbeduidend onderdeel van een knullig georganiseerde moordaanslag, die uiteindelijk alleen maar lukte doordat de doelwitten zich op een presenteerblaadje aanboden. De Eerste Wereldoorlog had in omvang en duur een 19de eeuwse oorlog moeten worden: kort, krachtig en (betrekkelijk) kleinschalig. Dat het zo uit de hand zou lopen had niemand voorzien. ‘Never such innocence again’, zoals Philip Larkin het in zijn gedicht “MCMXIV” zo treffend samenvatte.
Mijn fascinatie met Memoirs of a Fox-Hunting Man en Memoirs of an Infantry Officer, is altijd blijven bestaan en ik hoop ooit nog eens een boek aan de war poets te wijden.

Ik vind het zelf niet zo verwonderlijk dat ik, nadat ik mijn studie Engels had afgesloten met een proefschrift over Sassoon, me af ging vragen wat er tijdens de Eerste Wereldoorlog in Nederland was gebeurd. Een klein, neutraal land, temidden van de strijdende partijen: het kon toch niet zo zijn dat een wereldoorlog ongemerkt aan Nederland voorbij was gegaan? Dat was dan ook niet zo, en Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog bleek een rijk, intrigerend en onontgonnen onderzoeksgebied. Het voornaamste nadeel waar ik op stuitte is dat het niet altijd meevalt de grote Nederlandse goegemeente ervan te overtuigen dat het fenomeen neutraliteit in al zijn schakeringen een fascinerend onderwerp is. Zoals een lezer van Buiten Schot zo kernachtig oordeelde op een van die babbelsites waar het internet zo rijk aan is: Wel interessant, maar niet zo spectaculair als wat er om ons heen gebeurde. Zo is het maar net: ook het opleuken kent zijn grenzen.

paul.moeyes@gmail.com

© Copyright 2024 Paul Moeyes - Alle rechten voorbehouden