Paul Moeyes

We leven in een beeldcultuur, en foto en film hebben teksten vervangen, zegt men. Ik geloof daar niet veel van. Beelden zijn aantrekkelijk omdat ze eenvoudige boodschappen snel overbrengen, net als krantenkoppen, reclamekreten en soundbytes. Maar dat betekent niet dat wij beelden beter zijn gaan lezen en interpreteren. Televisie, film en glossy tijdschriften presenteren een overdaad aan beeldmateriaal, maar meestal kijken wij maar vluchtig. We kijken alleen nog aandachtig bij museumbezoek, en zelfs dan houden we het niet lang vol (ik  niet tenminste).

De blik van een kenner kan veel meer onthullen en ons wijzen op aspecten die anders niet gezien worden, zeker waar het gaat om historisch beeldmateriaal. Ik word kregelig van summiere of nietszeggende foto- of illustratieonderschriften in boeken en tijdschriften; de geïnteresseerde lezer/kijker wordt dan veroordeeld tot oppervlakkigheid omdat hij te weinig weet om het afgebeelde te kunnen duiden. Waarom is juist die illustratie gekozen? Wat is er precies op te zien?

De Eerste Wereldoorlog heeft een rijke foto-oogst opgeleverd, maar daarnaast werd er door de geïllustreerde bladen nog veel gebruik gemaakt van het werk van oorlogstekenaars. De fotografie was eenvoudigweg nog te beperkt: om technische en veiligheidsredenen zijn er nauwelijks opnames van gevechtssituaties. Tekenaars konden dat soort situaties wel ‘verbeelden’, hoewel hun werk niet altijd even waarheidsgetrouw was.

En juist dat fascineert mij. In tegenstelling tot een fotograaf, die vastlegt wat de lens hem toont, begint de tekenaar met een leeg vel papier: hij bepaalt wie, wat, waar en hoe iets wordt getoond. Veel van die oorlogstekeningen moeten dus een achterliggende gedachte of bedoeling hebben (en natuurlijk maar al te vaak een van propagandistische aard), andere zijn onschuldiger en oprechter, en illustreren onbewust en onbedoeld een cultureel zelfbeeld. De hier volgende tekeningen heb ik zelf van onderschriften voorzien; in hoeverre mijn interpretaties correct zijn weet ik niet, maar wat ik in de tekeningen lees, is gebaseerd op wat ik erin zie.